(A) Heb je troostende herinneringen die je kort na het misbruik hebben geholpen? Dit kunnen mensen, huisdieren, situaties zijn, maar bijvoorbeeld ook iets kleins als een knuffel op het juiste moment. Zo ja, zou je die kunnen beschrijven? 

(I) Dat vind ik een lastige, ik heb het mij ouders pas heel laat verteld. Aan hen had ik destijds dus niks. Wel heb ik het mijn collega verteld, mijn situatie deed zich namelijk op het werk voor. Ik heb veel steun gehad aan de collega die me hielp. Mijn beste vriendin heb ik het als eerste verteld en zij heeft me vaak geholpen en gevraagd hoe het met me ging. Aan haar heb ik de meeste steun en troost gehad. Ik heb het bewust niet veel mensen verteld omdat ik niet zielig gevonden wilde worden. Ook wilde ik niet gesteund worden, want ik was het nog aan het ontkennen. Als het net gebeurd is, zijn mensen er mee bezig, een tijd later veel minder. De collega die ik het verteld had bleef check ups met me doen, dat was fijn. Mijn beste vriendin is mee gegaan naar de politie. Zij heeft dat gepland en me aan de hand meegenomen. Dat was concrete steun. Dat voelde goed.  

(A) Heb je specifieke momenten van angstige herinneringen die voort kwamen uit je ervaringen? Zo ja, zou je er een kunnen beschrijven? 

(I) Omdat het een collega van me was, was ik er in het begin heel bang voor dat ik nog met hem moest werken of dat ik hem onverwachts tegen zou komen. We hadden dezelfde functie, maar hij had extra taken waardoor hij vrij rondes liep door de stad en op alle afdelingen kon komen. Hij had nog steeds toegang tot mij. Hij reed in een witte auto. Ik wist het merk niet, alleen dat hij klein en wit was, dus was ik bang voor alle witte auto’s. Laatst nog, was ik met mijn nieuwe vriend en schoonouders uit eten en toen dacht ik dat ik hem tegen kwam, dat hij het restaurant binnen stapte. Het bleek iemand totaal anders te zijn, maar toen was mijn hele avond meteen verpest. Onrust of spanning voel ik in mijn voorhoofd. daar bundelt het zich. Ik ga liever niet alleen naar de stad. Ik heb het idee dat ik heel de tijd moet omkijken. Als ik met iemand anders ben heb ik daar minder last van. Dan voel ik me veiliger.  

(A) Waar in je lichaam voel je de pijn, angst, schaamte die gerelateerd is aan je ervaringen? En waar voel je de kracht die nodig had voor het verwerkingsproces? 

(I) In het begin zat die pijn, die negatieve emoties, in mijn onderbuik. Ik kan het moeilijk duiden, weet het niet precies, maar in mijn borst en in mijn schouders zit de kracht. Sinds het beter met me gaat, loop ik een stuk rechter op. Mijn borstkas duwt me omhoog en het voelt alsof die kracht vanuit mijn borst door stroomt naar de rest van mijn lichaam. Het laat zich moeilijk omschrijven. Het komt van binnen uit, niet van buiten af.  

(A) Draag je je ervaring(en) nog met je mee en omarm je het? Of heb je het achter je gelaten en zit het niet meer in je lijf? 

(I) Het wisselt een beetje en het ligt er aan hoe ik me voel. Voor mij is het nog redelijk recent, daardoor voelt het alsof ik het soms met me en draag en soms niet. In het begin droeg ik het altijd met me mee en accepteerde ik het gevoel niet. Nu lukt me dat beter, maar nog niet volledig. Ik heb het al meer achter me gelaten, maar kan het nog niet helemaal omarmen en accepteren. Ik denk dat ik het in de toekomst met me mee zal blijven dragen, en het zal accepteren. Ik kan het niet uit schudden. Zelf ben ik sociaal werker en ik denk niet dat therapie me zou helpen. Het zou zelfs het tegenovergestelde effect hebben. Later als ik het toch nodig blijk te hebben, wil ik misschien nog in therapie, maar nu niet.  

(A) Hoe voelt de kracht die je nodig had tijdens het verwerkingsproces/herstel aan in je lijf? Zacht, golvend, hard, krachtig, gebundeld?
 

(I) Het voelt wel krachtig en ik voel me weer meer zelfverzekerd. Het is aanwezig, maar het is moeilijk te omschrijven, alsof er een zee door me stroomt. Vanuit mijn borst golft de kracht het door naar de rest van mijn lijf.  

(A) Wat voel je als je naar je eigen lichaam kijkt?
 

(I) Dat is lastig. Ik kijk er niet echt vaak meer naar. Ik kijk niet meer naar mezelf om de confrontatie uit de weg te gaan. Ik heb moeite mezelf aan te kijken in de spiegel. Het is niet zo dat ik de spiegel in kijk en dat ik denk ‘ik zie er goed uit.’ Ik mis dat wel, vroeger deed ik dat veel. Maar nu check ik alleen of ik er toonbaar uit zie. Ik had voor mijn misbruik ervaring een slecht zelfbeeld en ik heb hard gewerkt om dat te verbeteren. Maar mijn zelfbeeld is door mijn ervaring weer de grond in getrapt.  

Als ik naar mezelf kijk, hoor ik steeds die man in mijn achterhoofd. Dat is te confronterend voor me, dan kan ik beter niet in de spiegel kijken. Die stem herhaalt zich in mijn hoofd. Als ik naar de sportschool ga en ik doe een bewegingsles mee, is dat altijd in een zaal met spiegels. Ik ga dan achteraan staan, zodat ik mezelf niet hoef te zien.  

(A) Als je denkt aan jouw ervaring(en), is het dan een (mentale) gedachte die je met je meedraagt of een (fysieke) last/baggage? (Met andere woorden: Zit de herinnering aan jouw ervaring voornamelijk in je hoofd of in je lichaam genesteld?) 

(I) 

Oh, dat is een moeilijke vraag, ik denk dat het allebei is. Als ik er onbewust aan terug denk, dan overdenk ik het. Maar dan herbeleef ik het vanzelf en dan voel ik het ook lichamelijk. Ik voel meteen die handen overal. Op mijn onderbuik, mijn rug, mijn borsten. Dat je je lijf voelt, maakt dat je het iedere keer opnieuw beleeft. Die herbeleving is makkelijk te triggeren: Een hand op mij schouder is genoeg. Laatst vroeg een cliënt me iets en daar reageerde ik best fel op. "Wat is er met jou aan de hand?" Vragen mensen dan. Een fysieke herinnering maakt de herbeleving extra sterk, en zorgt dat ik me vies en schuldig voel na afloop. 

(A) Is er een metafoor die je kan bedenken die jouw herstel kan duiden? 

(I) 

Ik heb vroeger eens een film gezien waarbij er een vogeltje in een nest zat. Alle andere vogeltjes vlogen uit, maar dat vogeltje bleef alleen achter. Hij moest alleen leren vliegen, maar durfde dat niet. Hij viel telkens uit de boom, maar bleef het proberen. Dan klom hij de boom weer in en probeerde het nog een keer. Uiteindelijk lukt het hem. Vloog hij.
Als ik over die andere vogeltjes nadenk, dan denk ik: "Jongens, kom even helpen." Ik wilde wel hulp, maar wist niet welke hulp ik nodig had. Wel wist ik dat ik geen hulp wilde van mensen die dichtbij me stonden. Er zit voor mij minder emotie bij als ik er over praat met iemand die ik niet ken. Toen ik het uiteindelijk mijn ouders vertelde, reageerden die emotioneel heel heftig. Mijn vader was heel boos en zei dat hij de dader iets aan wilde doen. Voor mij was dat vreselijk. Ik wilde het het liefst gewoon mededelen, en het er daarna niet meer over hebben.
Ik ben naar de politie geweest, maar heb uiteindelijk besloten geen aangifte te doen. De politie stelde bij mijn aangifte heel kritische vragen, omdat een advocaat dat ook zou kunnen doen. Ze vroegen waarom ik geen weerstand bood. Ze lieten me screenshots zien van beveiligingscamera’s, maar op die beelden kun je niet zien hoe hij me bedreigde. Hoe hij zei wat hij me aan zou doen als ik niet met hem mee zou gaan. Ik ben klein en tenger, die man was groot en breed. Verzetten had geen zin. Uiteindelijk is er alleen een melding gemaakt. Op mijn werk heeft hij een officiële waarschuwing gekregen, maar ben ik uiteindelijk ontslagen. Mijn toenmalig directeur geloofde me wel, maar deed beloftes die hij niet waar kon maken. Omdat ze hem juridisch gezien niet konden ontslaan en de situatie niet verantwoord was, moest ik uiteindelijk weg. Het heeft 4 maanden geduurd voordat er een officiële waarschuwing kwam. Kosten die ik destijds heb gemaakt vanwege het inzetten van een mediator mocht ik op hen verhalen. Ik heb 5 maanden moeten wachten tot ik mijn geld uiteindelijk terug kreeg. Dat maakte dat ik me niet serieus genomen voelde en het niet goed kon afsluiten. Er stond letterlijk nog een rekening open.
 

(A) Wat ben je gaan ontwikkelen? Waar ben je extra goed in omdat je een dubbel bewustzijn hebt ontwikkeld? 

(I) Ik heb snel de intenties van iemand door. Op veel mensen kwam ik naïef over. Maar wat er gebeurde komt niet door naïviteit. Ik werkte bij een hulporganisatie, je gaat er vanuit dat je je collega’s kan vertrouwen. Inmiddels ben ik minder naïef, en meer oplettend. Of dat positief of negatief is? Allebei denk ik. Ik ervaar het nu als positief. Bij sommige mensen let ik nu wat beter op, houd ik afstand. Vooral bij mannen. Ik ben op mijn hoede als ze toenadering zoeken. Bij vrouwen ben ik minder bang, maar houd ik ook afstand. Ik heb gemerkt dat vrouwen snel hun oordeel klaar hebben, achterbaks kunnen zijn. Op mijn werk werd er over me geroddeld. Mensen wilden precies weten wat er gebeurd was. Er kwamen opmerkingen als ‘ze zal het wel uitgelokt hebben’ en ‘ze wilde gewoon aandacht.’ Dat waren eigenlijk altijd mannen.  

Ik vond het spannend om na mijn ervaring weer te gaan daten, omdat ik niet wist hoe mannen er op zouden reageren. Mijn nieuwe vriend heb ik uiteindelijk verteld wat er gebeurd is en dat ik grenzen heb die hij moet accepteren. Hij schrok, maar accepteerde het meteen. Ik was bang dat hij mij een afgelikte boterham zou vinden, maar dat was gelukkig niet zo. Als ik een slechte dag heb, begrijpt hij dat hij me niet moet aanraken.  

Als ik later een dochter zou krijgen, zou ik haar mee geven dat ze niet te naïef moet zijn. Dat ze moet opletten. Vooral bij mensen die je vertrouwt. In de meeste gevallen zijn het toch bekenden die dader worden, niet de enge man in de bosjes. Als ik een zoon zou krijgen, zou ik hem mee geven dat nee ook echt nee betekent. Dat hij grenzen moet respecteren. Dat zou voor mij echt een basisprincipe zijn wat ik mee geef in de opvoeding.  

(A) Hoe zou je willen dat mensen hadden gereageerd wanneer je het hen verteld had? 

(I) In ieder geval niet ontkennend. Ik heb vaak het idee gehad dat ik moest bewijzen dat het gebeurd was. Ik zou het prettig hebben gevonden als mensen zouden zeggen dat ze het fijn vonden dat ik het verteld had. Begrip tonen. Ik vind het vervelend als mensen naar details vragen. "Wat is er nou precies gebeurd?" Daar haalde ik ook uit dat mensen me niet geloofden. ‘Wat wil je nou horen?’ denk ik dan. Achteraf gezien ben ik er te makkelijk mee om gegaan, had ik meer op mijn strepen moeten gaan staan. Dat heb ik nu geleerd. 

(A) Heb je troostende herinneringen die je kort na het misbruik hebben geholpen? Dit kunnen mensen, huisdieren, situaties zijn, maar bijvoorbeeld ook iets kleins als een knuffel op het juiste moment. Zo ja, zou je die kunnen beschrijven? 

(M) Het gaf mij veel troost toen ik de ervaringsverhalen van lotgenoten hoorde. Ik was niet meer alleen. Ook haalde ik veel troost uit hardlopen, dat maakte dat ik me weer even helemaal in controle voelde. Ook vond ik het fijn dat anderen uit mijn omgeving naar mij wilden luisteren.  

(A) Heb je specifieke momenten van angstige herinneringen die voort kwamen uit je ervaringen? Zo ja, zou je er een kunnen beschrijven? 

(M) Ik heb angstige herinneringen over gehouden aan het feit dat ik helemaal geen controle had. Het is voor mij het engste dat mij ooit is overkomen, ik was volledig aan zijn genade overgelaten. De verkrachting vond plaats tijdens het stappen, dus ook daar heb ik slechte herinneringen aan. Het zien van zijn gezicht is voor mij de meest angstige herinnering. Ook het sporenonderzoek naderhand was erg vervelend. Ik heb er nare herinneringen aan overgehouden. In het verleden kwamen deze herinneringen vaak s’nachts naar boven. Ik had nachtmerries en werd in paniek wakker.  

(A) Als je je verwerkingsproces zou moeten tekenen, hoe zou het er dan uit zien? 

(M) Het is een tekening van mijzelf die haarzelf een knuffel geeft. Anderen staan er omheen, allemaal met een troostende hand op mijn schouder. Het verwerkingsproces zou ik tekenen als een op en neer gaande lijn met pieken en dalen. 

(A) Waar in je lichaam voel je de pijn, angst, schaamte die gerelateerd is aan je ervaringen? En waar voel je de kracht die nodig had voor het verwerkingsproces? 

(M) Mijn vagina en anus waren oorlogsgebieden geworden. Ik kon er niet naar kijken, laat staan aanraken. Ik had vaak pijn die volgens hulpverleners psychosomatisch was. Volgens hen was die pijn niet echt en zat het allemaal in mijn hoofd.  

(A) Draag je je ervaring(en) nog met je mee en omarm je het? Of heb je het achter je gelaten en zit het niet meer in je lijf? 

(M) Ik draag mijn ervaring met me mee en omarm het. Soms weegt het heel zwaar, soms is het licht en voelt het prima aan. Het verscheelt van dag tot dag.  

(A) Hoe voelt de kracht die je nodig had tijdens het verwerkingsproces/ herstel aan in je lijf? Zacht, golvend, hard, krachtig, gebundeld? 

(M) Die kracht is een soort innerlijke gloed van zelfliefde. In het begin was het erg krachtig en duwde het mij als een soort wind vooruit. Vervolgens werd het steeds zachter en was ik liever voor mezelf. Ik heb die kracht ervaren als een soort oerdrift om er weer bovenop te komen.  

(A) Wat voel je als je naar je eigen lichaam kijkt? 

(M) Ik voel me nu erg tevreden. Ik ben trots op mijn lichaam. Ik heb enkele littekens van de automutilatie die begon als gevolg van mijn verkrachting, maar ook die horen bij mij. Ze zijn het bewijs voor de harde strijd die ik heb geleverd om weer mezelf te worden.  

(A) Als je denkt aan jouw ervaring(en), is het dan een (mentale) gedachte die je met je mee draagt of een (fysieke) last/baggage? (Met andere woorden: Zit de herinnering aan jouw ervaring voornamelijk in je hoofd of in je lichaam genesteld?) 

(M) Het zit nu voornamelijk in mijn hoofd. Het nare gevoel in mijn lichaam is weg. Wel heb ik het idee dat ik door wat ik heb meegemaakt zowel mentaal als fysiek sterker ben geworden.  

(A) Is er een metafoor die je kan bedenken die jouw herstel kan duiden? 

(M) Een gedicht dat mij erg doet denken aan mijn herstel is ‘Dust if you must.’ Ik kon in het begin namelijk alleen maar in bed liggen en niks doen. Mijn leven ging aan mij voorbij. Pas later vond ik weer de zin en energie om te leven.  

Dust if you must, but wouldn't it be better 

To paint a picture, or write a letter, 

Bake a cake, or plant a seed; 

Ponder the difference between want and need? 

Dust if you must, but there's not much time, 

With rivers to swim, and mountains to climb; 

Music to hear, and books to read; 

Friends to cherish, and life to lead. 

Dust if you must, but the world's out there 

With the sun in your eyes, and the wind in your hair; 

A flutter of snow, a shower of rain, 

This day will not come around again. 

Dust if you must, but bear in mind, 

Old age will come and it's not kind. 

And when you go (and go you must) 

You, yourself, will make more dust. 

by Rose Milligan 

Een ander gedicht die mij eraan doet denken is het onderstaande. Het herinnert met er aan dat ik geen slachtoffer ben maar een overlever.  

Do not stand at my grave and weep  

I am not there. I do not sleep.  

I am a thousand winds that blow.  

I am the diamond glints on snow.  

I am the sunlight on ripened grain.  

I am the gentle autumn rain.  

When you awaken in the morning's hush  

I am the swift uplifting rush  

Of quiet birds in circled flight.  

I am the soft stars that shine at night.  

Do not stand at my grave and cry;  

I am not there. I did not die.  

by Mary Elizabeth Frye 

(A) Wat ben je gaan ontwikkelen? Waar ben je extra goed in omdat je een dubbel bewustzijn hebt ontwikkeld?  

(M) Ik ben beter op mijn grenzen gaan letten en laat niet zomaar meer over me heen lopen. Soms bijt ik misschien iets te hard van me af, maar dat is de drang die ik voel om mezelf te beschermen. Ook ken ik nu mijn eigen kracht veel beter. Ik ben begonnen met hardlopen om mijn ervaring te verwerken en loop tegenwoordig marathons. Dit heeft me erg geholpen, want ik was door het hardlopen weer samen aan het werken met mijn lichaam in plaats van dat ik er tegen vocht. Ook leerde ik hierdoor weer naar mijn lichaam te luisteren. Ik kon al mijn emoties erin kwijt. Hardlopen is iets ontzettend moois wat ik aan mijn herstel heb overgehouden.  

(A) Heb je troostende herinneringen die je kort na het misbruik hebben geholpen? Dit kunnen mensen, huisdieren, situaties zijn, maar bijvoorbeeld ook iets kleins als een knuffel op het juiste moment. Zo ja, zou je die kunnen beschrijven? 

(E) 

Ik was nog een kind toen het gebeurde en ik heb aan die tijd geen specifieke troostende herinneringen. Ik heb het toen niemand verteld, dus er was ook niemand die me kon helpen. Ik was vooral opgelucht toen het voorbij was. Pas later, toen ik een jaar of 15 was, was er een klasgenootje die tijdens een schoolreisje vertelde over hoe haar stiefvader haar misbruikt had. Ik ben toen op een rustig moment naar haar toegegaan en verteld dat ik haar begreep en ik heb verteld dat ik iets soort gelijks mee had gemaakt. Het hielp me om te weten dat ik niet de enige was die slachtoffer was van misbruik. Ik voelde me toen minder alleen in mijn verdriet.  

(A) Heb je specifieke momenten van angstige herinneringen die voort kwamen uit je ervaringen? Zo ja, zou je er een kunnen beschrijven? 

 

(E) Ja, ik was iedere keer als hij langs zou komen weer bang. Ik ben misbruikt door mijn oppas, dus ik had zelf niks te zeggen over wanneer hij langs zou komen. Ik probeerde het moment dat hij mij naar bed zou brengen altijd zo lang mogelijk uit te stellen. Dan rende ik door het huis of ging ik op de grond liggen en probeerde ik mezelf zwaar te maken. Maar ik was 6 of 7 jaar, hij rond de 18, ik had geen schijn van kans. Dat onmachtige gevoel maakte me heel erg bang. Nog altijd vind ik het moeilijk om geen controle over situaties te hebben. Ik ben dan geneigd dat te compenseren op een andere situatie, zoals bijvoorbeeld mijn eetpatroon. Ik heb tijden gekend dat ik al mijn voeding bijhield en probeerde zo min mogelijk te eten. Controle te hebben over mijn lijf. 

(A)Waar in je lichaam voel je de pijn, angst, schaamte die gerelateerd is aan je ervaringen? En waar voel je de kracht die nodig had voor het verwerkingsproces?  

(E) 

De schaamte zit in mijn onderbuik. Het verstopt zich diep tussen mijn ingewanden en bloedvaten. Ik laat het vrijwel nooit naar buiten, maar als mannen toenadering zoeken neemt het mijn hele lichaam over, als een soort schimmel. Dat word ik koud en blokkeer ik. Ik vind het heel moeilijk om mensen fysiek toe te laten, behalve als ik weet dat er geen gevoelens bij komen kijken of wanneer het zonder seksuele intenties is.  

(A) Draag je je ervaring(en) nog met je mee en omarm je het? Of heb je het achter je gelaten en zit het niet meer in je lijf? 

 

(E) Ik draag het met me mee en ik denk dat ik het bijna helemaal omarmd heb. Dat ik mezelf met de situatie zoals hij is bijna volledig geaccepteerd heb. Ook al kon ik zelf niks aan de situatie doen, toch schaam ik me er voor. Ik durf er alleen over te praten met mensen die ik echt vertrouw.  

(A) Hoe voelt de kracht die je nodig had tijdens het verwerkingsproces/ herstel aan in je lijf? Zacht, golvend, hard, krachtig, gebundeld? 

 

(E) Het laat zich het beste beschrijven als een oerkracht. Pure overlevingsdrang. In die zin is het niet zacht, maar het voelt voor mij alsof die kracht zichzelf precies goed wist te doseren. Alsof het iets was wat sterker en slimmer was dan ik. Het hield me op de been en heeft me keer op keer, beetje bij beetje weer een stapje verder in mijn herstel gebracht. Ik link het het meest aan de natuur, aan energie. Zoals zonnestralen en stromend water. Elementen die ons dienen en ons vooruit helpen. Die kracht leeft in mij, ik heb er een grote dosis van meegekregen. Soms zit het gebald in mijn vuisten, soms pompt het door mijn aderen en soms golft het rustig via mijn ruggenwervel naar mijn tenen.  

(A) Wat voel je als je naar je eigen lichaam kijkt? 

 

(E) Ik voel trots. Trots op dit lichaam dat ik zelf weer opgebouwd heb. Dat ik mijn spieren goed ken, dat mijn huid straalt en dat het een mooi, vrouwelijk lichaam is. Niemand die ik niet vertrouw mag mijn lichaam aanraken. Ik haat het als mensen te dichtbij staan. Ik wil het alleen delen met de mensen die ik lief heb, die aan mij hebben bewezen dat ze mijn meest dierbare bezit, mijn lichaam, niet zullen beschadigen.  

(A)Als je denkt aan jouw ervaring(en), is het dan een (mentale) gedachte die je met je meedraagt of een (fysieke) last/baggage? (Met andere woorden: Zit de herinnering aan jouw ervaring voornamelijk in je hoofd of in je lichaam genesteld?) 

(E) 

Voor mij zit mijn ervaring zowel in mijn hoofd als in mijn lijf. Ik kan blokkeren als iemand me te veel of te snel aanraakt. Dat is een fysieke reactie. In mijn hoofd gaat het dan heel snel, ben ik bang voor wat eventueel zou kunnen gebeuren. Ik wil dan het liefst heel hard wegrennen en die persoon nooit meer te hoeven zien, omdat ik geen uitleg wil geven waar die blokkade vandaan komt. Maar dat kan natuurlijk niet, dus moet ik netjes proberen aan te geven dat mijn fysieke grenzen wat strakker zijn dan bij de meeste mensen. Omdat ik daar nogal tegen op zie vermijd ik vaak situaties waarin dat soort contact kan voorkomen. Ik ben niet iemand die vaak relaties heeft. Als ik nadenk over de situatie kan ik heel veel onmacht voelen. Onmacht en verslagenheid, omdat ik weet dat ik niks meer kan veranderen aan hoe de situatie toen was. ‘Wat als ik dit..’ of ‘had ik maar dat..’ Wel kan ik als ik er over nadenk mezelf uitleggen dat ik niks verkeerd heb gedaan. Toch ben ik niet iemand die altijd lacht. 

(A)Is er een metafoor die je kan bedenken die jouw herstel kan duiden? 
 

(E) Ik zie veel metaforen in de natuur: Een boom die zijn bladeren verliest en langzaam weer opbloeit, een bevroren meer dat langzaam ontdooid, dieren die in winterslaap gaan en in het voorjaar pas weer wakker worden. Vooral tijd is in mijn herstel een belangrijke factor geweest. Ik heb er ongeveer 15 tot 20 jaar over gedaan totdat ik mijn lichaam weer míjn eigen lichaam kon noemen. Het is een intensief en lang proces geweest met pieken en dalen waar ik me soms meer en soms minder bewust van ben geweest. 

(A) Wat ben je gaan ontwikkelen? Waar ben je extra goed in omdat je een dubbel bewustzijn hebt ontwikkeld?  

(E) 

Ik heb geleerd om opnieuw mijn lichaam te omarmen. Ik denk dat ik vanuit het hechte contact met mijn lijf heb geleerd hoe ik voor mijn lichaam moet zorgen en hoe ik het het beste in kan zetten, in bijvoorbeeld mijn werk als kunstenaar. Ook ben ik heel voorzichtig met het toelaten van anderen in mijn leven en kan ik anderen mensen snel ‘lezen’. 

“More than any other artistic approach, video art is suited to bring to our minds, to reveal the fact, that human existence is determined by time.” – Bill Viola 

Ik heb ervaring met werk creëren voor vlakke vloer-theaters en met het maken van een dansfilm, maar installatie, waarbij tijd en ruimte essentieel onderdeel van het werk zijn, gebruik ik voor het eerst als uitingsvorm bij Woman’s Work. Dit betekent dat ik gedurende het creatieproces de voor mij bekende grenzen van dans en choreografie verleg om onderzoek te doen naar een nieuwe manier van creëren en het vertalen van mijn boodschap en choreografische concepten. 

Vorm – installatie  

Mijn doel voor Woman’s Work is om een publiek te activeren en te laten reflecteren, om zo een aanzet tot verandering te bewerkstelligen. De installatie-vorm draagt hieraan bij. Ik wil de thema’s in het werk invoelbaar maken; laten zien dat er zoiets als een patriarchaat bestaat, dat het vrouwen en minderheden in de weg zit en dat feminisme en vechten voor een betere toekomst niet iets truttigs of overbodigs is, maar gevoed wordt door ernst, door urgentie, geweld, moed en hoop. Ik geloof dat de installatie-vorm kan bijdragen aan de zeggingskracht van mijn boodschap en choreografisch concept. De magnitude van een installatie-vorm maakt dat de kijker een choreografisch concept kan beleven, in plaats van alleen kan zien. Men stapt in het werk, in plaats van dat het ze aangeboden wordt. De installatie is een loop, zonder definitief begin of einde. Het publiek wordt ondergedompeld in een tijdloze strijd en reis die mede dankzij de ritmes en vertraging van de choreografie en de trance-achtige muziek een haast meditatieve beleving wordt en de vraag stelt; wat is jouw rol in deze strijd? Deze beleving draagt bij aan de impact van het werk, de bewustwording van het publiek en de aanzet tot verandering. Ik wil onderzoeken hoe het werken met installatie mijn choreografie kan laten functioneren als een transformationele ervaring. Mijn doel is om het publiek met een tweede kans de installatie uit te laten lopen; de wereld wacht en heeft hen nodig. Het werk helpt het dit in te voelen. 

Twee specifieke onderzoeksthema’s die ik met Woman’s Work aanga:  

• Het ‘choreograferen’ van de elementen tijd en ruimte als essentieel onderdeel van de installatie-vorm om zo het lichaam en choreografie extra te laten weerklinken. 

• Het actief creëren van intercorporaliteit om een belichaamde kijk-ervaring en reflectie op te roepen. 

Intercorporaliteit 

Het werken met tijd (de loop van de installatie, de vertraging van de verticale doeken en het ritme van het horizontale doek), het gebruik van ruimte (de uitvergroting van de schermen én de installatie zelf, waar je als toeschouwer middenin staat), de ritmische, trance-achtige muziek en het gebruik van extreme close-ups van het lichaam maken van Woman’s Work een diepgewortelde ervaring. Door bovenstaande elementen te combineren met het lichaam en belichaming als communicatiemiddel ontstaat er een connectie tussen de lichamen op het doek en de lichamen van de toeschouwers. Voor Woman’s Work onderzoek ik hoe ik gebruik kan maken van wat fenomenoloog en filosoof Maurice Merleau-Ponty “intercorporaliteit” noemt; als maker spreek ik dóór de lichamen in het werk het lichaam van de bezoeker aan. (Phenomenology of Perception, 1945). Het kijken naar het werk gaat voorbij de cognitie, voorbij onze analyserende, rechter-hersenhelft en doet een rechtsreeks beroep op het lichaam en het instinct van de toeschouwer; het werk dient niet begrepen, maar gevoeld te worden. De focus op deze fysieke ervaring activeert zo (het lichaam van) de toeschouwer, in plaats van het te verlammen met abstractie en analytische informatie. Woman’s Work ervaren wordt zo een belichaamde kijk-ervaring op zich.  

Reflectie – inhoud en vorm samengebracht 

Deze belichaamde kijkervaring brengt een tweedelige reflectie: Doordat de toeschouwer de lichamen op het doek op een belichaamde manier aanschouwt, ervaart en beschouwt hij gedurende de kijkervaring tegelijkertijd zijn eigen lichaam. Het werk maakt dat men het eigen lichaam ervaart als subject, als medium waardoor de wereld zintuigelijk ervaren wordt, als persoonlijke interpretatie en -belevingsbron en tegelijkertijd als object, als lichaam wat door anderen aanschouwt kan worden en wat zich als ‘voorwerp’ verhoudt tot de andere lichamen en systemen in de installatie. De reis en de strijd van de vrouwen reflecteert zo in en op het lichaam van de toeschouwers; zowel het ‘belichaamde lichaam’ als het ‘waardeloze lichaam’ worden gespiegeld. Dit laat het publiek reflecteren: Hoe ervaren en interpreteren zij de balk waarover de vrouwen lopen? Welke rol in de maatschappij, welk vooroordeel of privilege brengt het lichaam waarin zij zijn geboren met zich mee? Hoe verhouden zij zich tot het patriarchaat? 

Door van Woman’s Work een belichaamde kijkervaring te maken die activeert en reflecteert, vormt het werk een kritiek op de objectificering of ‘waardevermindering’ van het lichaam; een manier van denken die zijn wortels vindt in het patriarchaat en uitgedragen wordt door onder andere de nog altijd voor algemeen aangenomen male gaze en het neoliberalisme. De metafoor van de balk representeert deze androcentrische waarden en legt deze systemen die verborgen liggen en geankerd zijn in onze maatschappij bloot. Woman’s Work toont zo hoe rigide, ingesleten en onveranderbaar bepaalde patriarchale waarden (lijken te) zijn. Voor mij als kunstenaar is het onthullen van verborgen systemen en het transparant en realistisch tonen van de werkelijkheid waar echte schoonheid over gaat. Tegelijkertijd activeert, inspireert en motiveert het werk; het laat (in)zien dat vechten voor een toekomst met alternatieve waarden, een nieuwe blik en een onverschrokken generatie mogelijk én de moeite waard is.  

De installatie bestaat uit zes doeken die in een cirkel staan, waarvan vijf verticaal en één horizontaal geplaatst. Als toeschouwer sta je in deze arena. De vijf verticale doeken tonen individuele portretten van de vijf vrouwen, het horizontale doek toont een gezamenlijke choreografie.  

Op de verticale doeken van +/- 1.40 bij 2.20 meter worden de vrouwen ‘larger-than-life’ en zijn ze individueel te zien terwijl ze over de balk bewegen; vooruit, achteruit, langzaam of snel. Door iedere danser wordt een andere kwaliteit, een ander archetype verbeeld. De oudere vrouw loopt langzaam achteruit alsof ze naar achteren gestuwd wordt. Terugblikkend op haar leven verbeeldt ze de herinneringen en sensaties opgeslagen in haar lichaam, mooi en kwalijk. Haar rimpelige huid toont haar ervaring, haar vlees en littekens de gevechten die ze heeft moeten leveren. In een jonge vrouw zien we een innerlijk vuur, een urgentie om vooruit te lopen, maar haar armen blijven achter, alsof iemand eraan trekt, alsof haar vuur gedoofd moet worden. Het roept zowel kwetsbaarheid als geweld op, veerkracht en onderdrukking. Het sleutelwoord voor deze individuele portretten is weerstand. Door de fysieke kracht die nodig is om de weerstand die de vrouwen ervaren terwijl ze over de balk lopen te combineren met de balans-oefening die automatisch komt kijken bij het lopen over een evenwichtsbalk, ontstaat er een paradoxale, geladen fysieke kwaliteit. Hun kracht wordt telkens ondermijnd door een onontkoombare, afgedwongen voorzichtigheid. Hun intentie, de fysieke kracht van hun spieren, de focus en de ademhaling van de vrouwen is zichtbaar, door het camerawerk en de uitvergroting van de doeken zelfs invoelbaar. Hun gezichten tonen de emoties die voortvloeien uit het fysieke werk en de weerstand. Het lichaam is hun archief, het medium, een communicatiemiddel en de drager van hun identiteit. Zij zijn belichaamd. Terwijl ze hun persoonlijke, metaforische reis afleggen, toont de balk het systeem waar zij als mens, als vrouw zich toe moeten verhouden; een altijd aanwezige, beklemmende context die individueel niet te veranderen lijkt. De balk eindigt waar de voeten van toeschouwer beginnen. Zo lopen de vrouwen naar ze toe, de echte wereld in. 

Het horizontale doek laat niet de individuele strijd óp de balk zien, zoals de verticale doeken doen, maar toont de gezamenlijke strijd van de vrouwen mét de balk. Deze ritmische, opzwepende choreografie is een metafoor voor hun gevecht met het systeem, met het patriarchaat. De vrouwen balanceren alleen, op hun tenen of vinden onderweg houvast bij elkaar. Er is ruimte voor elegantie en een algemeen aangenomen beeld van vrouwelijkheid, maar springen ze, rennen ze, bewegen ze woest, dan verdwijnt het toneel onder hun voeten vandaan. Ze vallen, soms opstandig en gepland, soms onverwachts en gevaarlijk. Altijd komen ze weer boven. Nat van het zweet en gehard door de strijd klimmen ze de balk weer op. De vrouwen eisen ruimte op, ook als die er niet is. Ze nemen risico’s, ook als het vallen pijn doet. Zonder concrete oplossing in zicht is het de poging van de vrouwen, de ontwikkeling en samenwerking die ze doormaken die maakt dat hun strijd intrigeert, hoop geeft en uitnodigt.  

Als laatste zien we een meisje van 10, een jonge turnster met een talent voor de evenwichtsbalk. Zij heeft geleerd van de generaties voor haar, van de fouten, de risico’s en de overwinningen van de vrouwen die vochten voor hun ruimte, hun stemrecht, voor het eigenaarschap over hun lichaam. Ze manipuleert de balk, elegant en onverschrokken. Ze is niet vrij, de balk blijft aanwezig, maar ze is ook niet bang. Ze is de vleesgeworden representatie van de moed, de kracht en de hoop die ik zie in de nieuwe generatie. De inclusieve en omgevingsbewuste Gen Z, die een alternatieve toekomst en de mogelijkheid tot het transformeren van systemen in zich draagt. 

French actress Adèle Haenel on why portraying 'strong women' in film is not the solution, or as I call it: peusdo-emancipation: 

Haenel: "This is why we’re creating the future. Nowadays, the producer or the project is a bit more more concerned about, “Oh, maybe this person shouldn’t just be an object, she can be the subject, as a woman.” So it’s more common now. But there’s a way to stop halfway, and just say, “Oh, we’re going to do a strong woman character that fights the world and makes it!” This is the problem. When you’re portraying that, you’re in a way, saying, “Oh, actually, the world is okay. If you want, you can make it!” To me, it’s violent to say that. It’s super that there are women superheroes, we need that. But to me, it’s a stop halfway. You are trying to say, “Okay, this world is bad, but not that bad. You can exist if you want.” It becomes not political, and tells you that you can be self-made." 

Source: www.vulture.com/2020/03/portrait-of-a-lady-on-fire-q-and-a-cline-sciamma-adle-haenel.html 

Extract from "Double focus: On the History of Women's Writing" by Sigrid Weigel. p.61  

"Women are... defined according to male criteria as regards their characteristics, their behavior, etc. Woman in the male order has learnt to see herself as inferior, inauthentic, incomplete. As the cultural order is ruled by men but women still belong to it, women also use the norms of which they themselves are object... woman in the male order is at once involved and excluded.  

This means for woman's self awareness that she sees herself by seeing that and how she is seen. She sees the world through the male spectacles... She is fixated on self-observation refracted in the critical gaze of man, having left observation of the external world to his wide-ranging gaze. Thus her self-portrait originates in the distorting patriarchal mirror. In order to find her own image she must liberate the mirror from the images of woman painted on it by a male hand."